فارغ ازبحث تاریخ مکتوب که صرفابه دوره خاصی ازپیشینه یک ملت یاسرزمین می پردازد,تاریخ شفاهی به دوره وزمان خاصی وابسته نیست .وقتی ابعادکوچکترملتها یاخرده فرهنگهارابررسی میکنیم نمیتوان ازدل تاریخ مکتوب تاریخ دقیقی متصور شد,ناگزیربه تاریخ شفاهی که همانا مجموعه متل ها,ضرب المثلها,داستانهاوداستانک ها وحتی لالایی هایی که مادران درطول زمانها باریتم خاصی سروده اند,مراجعه کرد.ازدل سخنان زنان ومردان قدیم میتوان مشابه ضرب المثل های رایج در زبان فارسی رابدست اورد.دقیقا کسی نمی تواندتخمین بزند که ای مطالب ازچه زمانی سینه به سینه نقل شده وبه زمان مارسیده است.هرچندمتاسفانه  به مرورزمان ورشدتکنولوژی واختلاط فرهنگها ,این تاریخ کم کم رنگ می بازدولی هنوزهستند افرادی که گنجینه ای ازاین سخنان گهربار را درخودجای داده اند.شایدنسل جدیدنتواندمیراث دارخوبی برای این مثلها ومتلها باشند اما ازبین رفتن ان نیز بخشی از تاریخ یک ملت هرچندیک روستا را باخود ازبین خواهدبرد.چون این قانون اجتماع است که همیشه جوامع بزرگ,خرده فرهنگها را درخودهضم میکند.آیین های سنتی وبکر دیروزجای خودرابه فرهنگها وآیین های مدرن وچشم نواز امروزی میدهند,اگرتوجه داشته باشیم حتی درهمین روستای خودمان کمترمیتوان نشانی ازسنت عروسی ومراسمات گذشته رایافت.مراسمی که حداقل قدمتی چندصدساله دارد.به گواه تاریخ سنت های موجود ,مولود میراثی به قدمت تاریخ است که بامرورزمان به ان اضافه یاکاسته شده است .چنانکه فرهنگ روستای جایین رامیتوان دربین مردمان فارس ولارستان بااندکی تغییرمشاهده کرد.بخشی دیگرازان شباهتهایی با بلوچپستان ورودبار دارد.اما انچه مسلم است روستای جایین با توجه به شرایط اقلیمی مناسب وزیست محیطی که داشته است,ازقدیم قابل سکونت بوده است.ازجنوب ان چشمه اب دهنه جایین روان است که ازان برای ابیاری زمین های پایین دست استفاده میشد.بخشی ازاین زمینها با اب باران دیم یا بش کشت میشده است درشمال ابادی زمینهای حاصلخیزی وجود دارد که بنظرمیرسد روستا ازانجا شکل گرفته است.نخلستان وزمینهای کشاورزی گواه این موضوع است.اگربه سمت شمال پیش برویم به زمینهایی برمیخوریم که چاه صواب وکل ترکی ,اب اکبرواب نی ازان جمله هستند درشرق وغرب به ترتیب شیله سرخ وکورکی که قلعه تاریخی وجود دارد وازان به قلعه کهنه نامبرده میشود.لختی باخود بیندیشیم ایا میتوانیم ای تاریخ شفاهی را نگهداریم وبه ایندگان سینه به سینه نقل کنیم یا مشمول گذشت زمان میشود وازبین میرود.